გონიოს ციხე, აფსაროსი — (I საუკუნის) ისტორიული ციხესიმაგრე აჭარაში, ხელვაჩაურის მუნიციპალიტეტში, ზღვისპირა კურორ გონიოში.
ბათუმიდან სამხრეთით, 12 კმ. დაშორებით, მდინარე ჭოროხის მარცხენა სანაპიროზე გონიო-აფსაროსის I საუკუნის ციხე-სიმაგრე მდებარეობს. საქართველოში ერთ-ერთი უძველესი დასახლება ამ ციხის ირგვლივ იყო გაშენებული. გონიო-აფსაროსის ციხეს უნიკალური სტრატეგიული მნიშვნელობა ჰქონდა. ის იცავდა ჭოროხისა და აჭარისწყლის ხეობების შემოსასვლელებს, რომელიც სამხრეთ-დასავლეთ საქართველოსა და რეგიონებს შავი ზღვის სანაპიროსთან აკავშირებდა. სწორედ ამგვარი მდებარეობის გამო იქცა გონიოს ციხე ჯერ რომის იმპერიის, შემდეგ კი – ბიზანტიისა და ოსმალეთის ერთ-ერთ ციტადელად აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთში. შესაბამისად, ციხე მოიცავს რამდენიმე ფენას: რომაულს (ძვ.წ. III-IV სს.), ბიზანტიურს (VI-VII სს.) და ოსმალურს (XVI ს.). ამ ყველაფერთან ერთად გონიოს ციხე წარმოადგენდა საქართველოს მეფეების ერთ-ერთ სტრატეგიულ თავდაცვით ობიექტს, რომელიც შეუცვლელი იყო მომხვდურის დასახვედრად.
გონიო-აფსაროსის ისტორია მჭიდროდაა დაკავშირებული არგონავტების მითთან. ცნობილია, რომ სწორედ აქ დაკრძალა მეფე აიეტმა თავისი ვაჟი აფსაროსი, რომელიც გაქცეულმა იასონმა მოკლა. გადმოცემის მიხედვით, აქვეა დაკრძალული ქრისტეს 12 მოციქულთაგან ერთ-ერთი, მატათა.
ხალხური თქმულებების მიხედვით, ციხის გვერდით ჭოროხის მარცხენა შენაკადი ჩამოედინებოდა და იქვე მახლობლად ზღვას ერთვოდა. გადმოცემისვე მიხედვით, მდინარეს სანაოსნო მნიშვნელობაც ჰქონდა – აქედან მოსახლეობა ნავებით ართვინში გადადიოდა. დროთა განმავლობაში ჭოროხის ეს ნაკადი ჩაკეტილა და ტბად გადაქცეულა. ასე წარმოშობილა ტბა, რომელიც დღეს გონიოს ტბის სახელითაა ცნობილი.
გონიოს მუზეუმ-ნაკრძალი 1994 წელს დაარსდა. აღსანიშნავია, რომ გონიო-აფსაროსის ციხესა და მიმდებარე ტერიტორიაზე არქეოლოგიური გათხრების შედეგად მოპოვებულია ელინისტური ხანის მასალა. აღმოჩენილია საზოგადოებრივი დანიშნულების ნაგებობები, ნივთიერი მასალა (კერამიკა, ბრინჯაო, ვერცხლი, ოქრო, იუსტინიანე I-ის მონეტები). განსაკუთრებით აღსანიშნავია გონიოს განძი, რომელიც, ძირითადად, უნიკალური საიუველირო ნიმუშებისაგან შედგება და ამჟამად აჭარის სახელმწიფო მუზეუმშია დაცული.
გონიო-აფსაროსის ციხეს უნიკალური სტრატეგიული მნიშვნელობა ჰქონდა: ის იცავდა ჭოროხისა და აჭარისწყლის ხეობების შემოსასვლელებს, რომლებიც სამხრეთ-დასავლეთ საქართველოს შიდა რეგიონებს აკავშირებდა შავი ზღვის სანაპიროსთან. სწორედ ამგვარი მდებარეობის გამო იქცა გონიოს ციხე ჯერ რომის იმპერიის, შემდეგ კი ბიზანტიისა და ოსმალეთის ერთ-ერთ საყრდენ ციტადელად აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთში.გონიო-აფსაროსის ციხეს უნიკალური სტრატეგიული მნიშვნელობა ჰქონდა: ის იცავდა ჭოროხისა და აჭარისწყლის ხეობების შემოსასვლელებს, რომლებიც სამხრეთ-დასავლეთ საქართველოს შიდა რეგიონებს აკავშირებდა შავი ზღვის სანაპიროსთან. სწორედ ამგვარი მდებარეობის გამო იქცა გონიოს ციხე ჯერ რომის იმპერიის, შემდეგ კი ბიზანტიისა და ოსმალეთის ერთ-ერთ საყრდენ ციტადელად აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთში.
გონიოს ციხეში 2010 წლიდან მოქმედებს მუზეუმ-ნაკრძალი, სადაც ძველი წელთაღრიცხვიდან XIX საუკუნის 80-იან წლებამდე დათარიღებული ექსპონატები ინახება.
ნაგებობის მოკლე დახასიათება:
ციხე გეგმით სწორკუთხედია. მისი სიგრძე 222 მ-ია, სიგანე – 195 მ. მთლიანი ფართობი 4,75 ჰექტარია. ციხის კედლების საერთო სიგრძე 900 მეტრზე მეტია. კედლის სიმაღლე 5 მ-ია; ხოლო კუთხეებთან, სადაც კოშკებია აღმართული – 7 მ. საძირკვლის სიღრმე 3,5 მ-ს აღემატება. გალავნის კუთხეებთან 4 მთავარი კოშკია აღმართული, რომლებსაც ციხის შიგნით ქვის კიბე ერთვის. ზოგიერთი საეკლესიო წყაროს მიხედვით აფსაროსში დაკრძალულია ქრისტეს ერთ-ერთი მოციქული-მატათა, ხოლო III-IV სს მიჯნაზე, აღნიშნულ ციხეში, ქრისტიანობისთვის წამებული სამხედრო მოხელის, ორენტოსის 2 თანამებრძოლი მიიცვალა.
იცით თუ არა რომ …
გადმოცემის მიხედვით, ციხის ტერიტორიაზე ასვენია მატათა მოციქულის წმინდა ნაწილები. სწორედ ამიტომ, აქ მოციქულის სიმბოლურ საფლავს იხილავთ. ლეგენდა არგონავტების შესახებ მჭიდროდ არის დაკავშირებული აფსაროსის ციხე-სიმაგრესთან, ლეგენდის თანახმად აიეტის შვილი, აფსაროსი, სწორედ ციხის ტერიტორიაზეა დაკრძალული, სწორედ ამიტომ ეწოდა ციხეს აფსაროსის ციხე, ხოლო მოგვიანებით კი გონიოს ციხე.
ციხის ტერიტორიაზე შესაძლებელია საქორწილო ხელმოწერის ცერემონიის გამართვა.
